شفیع بهرامیان- کارشناس حوزه رسانه/
«شوم‌گردی» یا doomscrolling اصطلاحی است که در سال‌های اخیر وارد ادبیات رسانه و روان‌شناسی شده و به پدیده‌ای اشاره دارد که در آن کاربر، بی‌وقفه و وسواس‌گونه به مرور اخبار و محتواهای منفی، ناامیدکننده و اضطراب‌زا در شبکه‌های اجتماعی می‌پردازد. این رفتار در ظاهر نوعی «آگاهی‌جویی» است، اما در عمل، ذهن را در چرخه‌ای از ترس، خشم و افسردگی و خودآزاری دیجیتال گرفتار می‌کند.
در جوامعی که هر روز با بحران‌های گوناگون — از تورم و بیکاری گرفته تا تنش‌های اجتماعی و سیاسی — روبه‌رو هستند، شوم‌گردی به نوعی واکنش ناخودآگاه جمعی تبدیل شده است. کاربران در جست‌وجوی درک و کنترل بر دنیای پرآشوب اطراف خود، ساعت‌ها در شبکه‌هایی چون ایکس، تلگرام یا اینستاگرام می‌چرخند و هر پست جدید، به جای آرامش، اضطرابی تازه به آنان تزریق می‌کند. این چرخه باعث افزایش حس بی‌قدرتی، خشم فروخورده و فرسودگی ذهنی می‌شود.
مطالعات روان‌شناختی نشان می‌دهد که شوم‌گردی با افزایش ترشح هورمون‌های استرس (نظیر کورتیزول) همراه است و در بلندمدت، کیفیت خواب، تمرکز و روابط اجتماعی را کاهش می‌دهد. در برخی جوامع که منابع امید جمعی و احساس کنترل اجتماعی ضعیف‌تر است، این پدیده می‌تواند حس ناامیدی و بی‌تفاوتی عمومی را تشدید کند و حتی بر رفتار سیاسی و اجتماعی مردم اثر بگذارد؛ از انفعال مدنی گرفته تا پرخاشگری در فضای مجازی، علاوه براین، تشدید اختلالات اضطرابی و افسردگی، تحلیل انرژی روانی و کاهش توان کنشگری موثر، ایجاد توهم آگاهی همراه با بی‌عملی، تخریب روابط بین فردی و انزوا و القای احساس قربانی‌بودن و ناتوانی تنها برخی از عوارض روحی و روانی این وضعیت است!
اما چگونه می‌توان از این چرخه‌ی معیوب رها شد؟ نخست، آگاهی از ماهیت اعتیادآور شبکه‌ها گام اصلی است؛ الگوریتم‌ها دقیقاً برای حفظ کاربر در وضعیت اضطراب و کنجکاوی طراحی شده‌اند. دوم، باید زمان استفاده از شبکه‌ها را محدود و بازه‌های «سم‌زدایی دیجیتال؛ بدون اینترنت بودن» روزانه تعیین کرد. سوم، تنظیم رژیم رسانه‌ای متعادل اهمیت دارد: دنبال‌کردن منابع خبری معتبر و هوشمند، جایگزین‌کردن محتوای فرهنگی و آموزشی به‌جای خبرهای منفی، و پرهیز از بحث‌های فرساینده مجازی. چهارم، بازگشت به زندگی واقعی؛ گفت‌وگو با دوستان، پیاده‌روی، مطالعه و تجربه‌ی لحظات واقعی می‌تواند ذهن را از چرخه اضطراب خارج کند.
در نهایت، شوم‌گردی صرفاً یک عادت بد نیست؛ نشانه‌ای از جامعه‌ای مضطرب و بی‌اعتماد است. مقابله با آن تنها با «خودکنترلی فردی» ممکن نیست، بلکه نیازمند رسانه‌های مسئول، آموزش سواد رسانه‌ای و بازسازی امید اجتماعی است؛ چراکه در دنیایی غرق در اخبار تیره، گاهی خاموش‌کردن صفحه، نخستین گام برای دیدن روشنایی است.